Nadenken is ongezond
Dit zal je misschien verbazen als je bedenkt dat de Nederlandse taal en cultuur doordrongen is met uitspraken als: denken voor je wat doet, wat is jouw gedachte hierover en bedachtzaam als waarde.
Toch is nadenken ongezond. Het is de basis van stress, burn-out, depressie en vele lichamelijke klachten. Dit komt omdat wij ons denken en de bijbehorende gedachten niet bewust inzetten, maar het denken ons aan het werk zet.
Een voorbeeld om het concreet te maken:
Stel je hebt morgen een belangrijk examen. Je bent er klaar voor, of je wilt of niet, want het examen vindt morgen plaats. Je kunt dan de nacht ervoor of ’s ochtends als je opstaat veel spanning ervaren. Spanning vanuit de gedachte dat je het examen misschien niet haalt. Je bent aan het piekeren, slaapt minder goed, hebt een knoop in je maag en kan spontaan vaker naar het toilet moeten dan normaal.
Dit allemaal, omdat jouw gedachten ‘zeggen’: misschien haal JE het examen morgen wel niet.
Ik gebruik hier het woord JE heel bewust, omdat geen enkel gezond mens zal denken: ‘Ik heb morgen examen, laat ik mijzelf is lekker opnaaien, zodat ik gespannen het examen in ga’. Het zijn onvrijwillige gedachten die tegen JOU spreken. Deze onvrijwillige en spontane gedachten zijn heel standaard in onze westerse wereld.
Geen gezond mens denkt zichzelf bewust de put in, toch gebeurt dit heel vaak
De drie voorbeelden hieronder zullen heel herkenbaar zijn. Waarschijnlijk schud je zelf gemakkelijk vergelijkbare voorbeelden uit je mouw.
- Denken dat jouw agenda en werkzaamheden zo veel zijn dat je het niet gaat afkrijgen voor einde werktijd / werkweek. Jouw stress neemt toe en daardoor lukt het nog minder goed om dingen gedaan te krijgen.
- Je hebt in het verleden een fout gemaakt op jouw werk en er komt een vergelijkbare situatie naar voren. Je bent bang om dezelfde fout weer te maken. Je raakt gespannen, slaapt er slecht van en ja hoor. Je maakt weer dezelfde fout, zie je wel. Ik wist dat dit zou gebeuren.
- Je zit nu in een situatie die niet fijn of zelfs pijnlijk is. Je denkt aan een moment in de toekomst waarin dit niet meer zo zal zijn. Die gedachte is prettig. Na de gedachte kom je weer terug in het nu, waarin het helemaal nog niet zo geweldig voelt. Was ik maar vast bij dat punt in de toekomst.
Stuk voor stuk zullen dit herkenbare situaties zijn, waar je er vast nog een aantal aan toe kan voegen. Allemaal situaties, waarin denken ongezond is en het een begin is van stress.
Identificatie met jouw gedachten kan leiden tot stress, burn-out en depressie
In het eerste voorbeeld benoemde ik dat onvrijwillige gedachten tot JOU spreken. Als jij naar deze gedachten luistert en je hiermee identificeert – de gedachten voor waarheid aanneemt – dan gaan ze leven en kun je er last van krijgen. Wordt het een gedachtestroom, dan heb je een groot risico op stress en een neerwaartse spiraal.
Leuk en aardig, maar dan is dit wat het is. Gedachten komen dus vanzelf en daar kan je dan toch niets aan veranderen?
Dat gedachten onvrijwillig zijn, wil niet zeggen dat je er niets aan kunt doen. De gedachten komen langs of je wilt of niet. Net als regen, het valt en daar kun je niets aan veranderen. Je kunt wel een regenjas aantrekken of een paraplu meenemen. Zo ook met gedachten.
Voordat we naar de regenjas voor gedachten gaan kijken, eerst nog even een tussenstap om het probleem goed in kaart te brengen. Bovenstaande voorbeelden zijn herkenbaar en nog relatief onschuldig. Ze stapelen snel op en kunnen een neerwaartse spiraal in gang zetten. Er zijn echter ook gedachten die niet alleen meer impact hebben op jou, maar ook op jouw omgeving.
Jezelf op de kop geven
De gedachten die tegen je spreken kunnen naast dat ze doomscenario’s creëren ook een strenge toon naar jezelf hebben. De stem die je verteld dat je iets niet kan, je het niet waard bent. Of dat je een fout mens bent, omdat je iets doet wat eigenlijk niet “hoort”.
Je bent moe en reageert ’s avonds iets feller naar jouw kind dan je zou willen. Vervolgens komt de gedachte opzetten dat je een slechte moeder bent. Je denkt dat je vanuit rust zou ‘moeten’ reageren en jouw kind liefdevol ‘moet’ benaderen.
Onvrijwillige gedachten verwelkomen ongewenste emoties
Je zit niet meer helemaal lekker op je plek op jouw werk. Je zou ergens wel wat anders willen doen, maar je vindt het spannend om deze stap te nemen. Er kan dan zelfs een dialoog tussen verschillende gedachten op gang komen. De één die zegt: ‘kom op aanpakken, waar ben je nu bang voor’. De ander die zegt: ‘het valt allemaal wel mee, het komt omdat het nu even druk is. Zo kun je een heel gevecht in je hoofd creëren door alleen te denken.
In deze gevallen merk je dat jouw denken en gedachten leiden tot ongewenste emoties. Vaak zijn de gedachten streng van aard en bevatten ze het woordje moeten.
De beweging naar de ander
De strenge stem naar jezelf kun je ook naar anderen hebben. Gedachten die oordelen over een ander. Over hun uiterlijk. Dat collega’s dingen niet goed doen op het werk. Of dat je die vervelende personen het liefst op een schip naar Timboektoe zou zetten, zodat je van ze af bent. Je zult merken dat deze gedachten snel leiden tot emoties en frustratie bij jezelf en conflict met de ander. Wordt dit een gedachtepatroon dan zullen deze emoties sterker worden en heb je kans op een burn-out of depressie.
Is nadenken dan nergens goed voor?
Nadenken is zeker goed. We kunnen het gebruiken om allerlei puzzels op te lossen die we in ons leven tegenkomen. Daar is niets mis mee. Sterker nog het is een fantastisch instrument ons denken.
Hiermee komen we direct bij de regenjas voor onvrijwillige gedachten aan. Ons denken is geweldig als wij het bewust inzetten. Het is echter een hindernis als het onbewust aanblijft en ongecontroleerd zijn ding blijft doen. Gebruik jouw denken als een instrument en leg het instrument aan de kant als je klaar bent.
De 180 graden draai. Je denken en gedachten bewust inzetten
Om het verschil tussen functioneel en onvrijwillig denken extra duidelijk te maken een voorbeeld.
Stel je wilt in de tuin een hok bouwen voor een konijn of cavia. De kinderen willen dat al heel lang en jij houdt er wel van om je twee rechterhanden aan het werk te zetten. Je kunt dan jouw denken heel functioneel inzetten. Je kijkt naar een plek in de tuin. Je kunt in je hoofd visualiseren hoe het hok er ongeveer uit komt te zien en je denken gebruiken om een bouwtekening te maken. Je gebruikt de rekenkant van jouw denken om te meten en jouw kennis van hout en schroeven om het in elkaar te zetten. Allemaal functioneel en vrijwillig denken. Totaal gepast en als resultaat blije kinderen en een trotse ouder.
Zou je gedurende dit proces een keer wat verkeerd berekenen. Of je vergeet een onderdeel te halen in de bouwmarkt, dan kunnen de onvrijwillige gedachten weer naar boven komen. Herken hierin de strenge toon. Och wat suf ik ben dat slotje vergeten. Verkeerd gemeten, lekker bezig. Misschien toch maar een hok kopen, dit wordt helemaal niks. Kunnen de kinderen niet even stil zijn, ik kan me niet concentreren. Voor je het weet komt er frustratie opzetten en verdwijnt het plezier waarmee je startte. Dit doordat je naar de onvrijwillige gedachten luistert of ze zelfs erkent en je ermee identificeert.
Dit is natuurlijk een simpel voorbeeld, maar het geeft duidelijk aan hoe makkelijk en vaak dit proces gebeurd. Deze gedachten komen honderden keren per dag langs.
Oké het verschil is duidelijk, maar hoe stop je dan de onvrijwillige gedachten?
Het begint met de realisatie dat je onvrijwillige gedachten niet kunt stoppen. Je kunt het vergelijken met je mond die speeksel aanmaakt. Dit kun je niet stoppen. Je kan wel tien beschuit eten en denken dat het niet meer gebeurt, maar dat is jezelf voor de gek houden. Je kunt de regen niet stoppen evenmin de onvrijwillige gedachten. In de regen trek je een regenjas aan en dan heb je er geen last meer van. Bij deze gedachten is het de truc om ze waar te nemen en er niet op te reageren. Net als de regen die jouw jas raakt, glijden ze hierna van je af.
Bedoel je dan dat ik er helemaal niets mee moet doen?
Exact, op het moment dat je er naar luistert of je er tegen verzet identificeer je jezelf met de gedachte. Als je de gedachte waarneemt en er verder niets mee doet, dan glijd deze van je af en verdwijnt. Je maakt dan een 180 graden draai. Je zet bewust je gedachten in om te doen wat voor jou passend is en legt jouw gedachten instrument hierna weg. Hierdoor voorkom je een negatieve spiraal die jou energie kost en ten koste gaat van jouw gezondheid.
Je zult merken dat gedachten op ten duur minder vaak naar boven komen. Hoe meer je jezelf met een gedachte identificeert hoe vaker hij langs zal komen. Doe je dit niet dan ervaar je meer rust, houd je meer energie over en ervaar je minder de strenge stem in jezelf. Het recept voor een gezond mentaal leven.
Waar ben je NU helemaal mee bezig. Focus op het hier-en-nu.
Dat klinkt heel makkelijk, waarom doen we dit dan niet allemaal zo?
Dat heeft te maken met hoe bewust jij jezelf bent van deze gedachten. Kan je ze waarnemen of nemen ze jou over, worden de gedachten en jij één. Vergelijk het met een stuk fietsen. Op eens merk je dat je een heel stuk verder bent, maar je hebt onderweg niets gezien. Je bent niet een greppel in gereden, maar herinnert je ook de weg niet. Je was niet bewust aanwezig en jouw gedachten namen over.
De eerste stap die je kunt nemen om functioneel te gaan denken en aan jouw mentale gezondheid te werken, is je bewust worden dat je afdwaalt en de onvrijwillige gedachten over nemen. Realiseer je dat je afdwaalde en waardeer jezelf dat je dit opmerkte. Deze eerste stap is al de helft van het werk.
De tweede stap die je kunt nemen is een focus op het hier-en-nu. Je kunt hierbij gebruik maken van een anker. Net als bij een schip houd het anker je op de plaats waar je wilt zijn. In ons geval in het hier-en-nu. Een anker kan bijvoorbeeld zijn dat je jouw handen voelt bij alles wat je doet. Het gevoel van je handen is het anker dat je in het nu houdt. Een leuke oefening om met een dergelijk anker te spelen is als volgt.
Oefening:
Concentreer je op jouw handen. Kun je ze helemaal voelen? Al je vingers, de binnenkant en de buitenkant. Wrijf of klap even in je handen om het gevoel sterker te maken. Wandel vervolgens een rondje van vijf minuten of doe een huishoudelijk klusje met als extra opdracht om gedurende die vijf minuten de gehele tijd jouw handen te blijven voelen.
Dat is bijna onmogelijk. Na een paar seconden ben ik het contact met mijn handen al weer kwijt!
Dat is heel normaal. Kijk of je jezelf kunt waarderen voor de tijd dat het wel lukte of dat je opmerkte dat je er even niet was. Dat is allemaal progressie, goed bezig!
Je bent gewoonweg niet gewend om de regie te houden over jouw denken. Vergelijk het met leren autorijden, in het begin is dit topsport, zoveel handelingen tegelijk. Uiteindelijk na een aantal uren rijden en oefenen wordt het gemakkelijker en uiteindelijk denk je bij heel veel handelingen al niet meer na, die gaan vanzelf.
Zo ook met jouw gedachten, het wordt steeds natuurlijker dat je niets denkt of niet luistert naar jouw gedachten. Er zal meer rust ontstaan doordat gedachten vaker uitblijven. Je houdt meer energie over, omdat je het enerzijds niet kwijt bent aan (negatieve) gedachten en anderzijds doordat je focus ligt op het hier-en-nu en je hierin functioneel jouw denken inzet.
Het is gemakkelijk varen of een rustige zee. Hoe houd je stand als er een storm opsteekt?
Als je lekker in je vel zit en alles meezit dan is het gemakkelijk(er) om uit jouw gedachtestromen te blijven en ontspannen in het hier-en-nu te leven. Wellicht ken je dit gevoel van rust al van een meditatie oefening of yoga. Het punt dat je helemaal in het nu bent en je bovenkamer lekker leeg. Een super fijn gevoel die je ook bij de vorige oefening, van jouw handen voelen, al kunt ervaren.
Je zult merken dat het een stuk moeilijker is als je midden in het leven staat. Bijvoorbeeld ‘s ochtends vroeg als jouw kinderen treuzelen en je ze op tijd op school wilt krijgen. In een vergadering waarin de sfeer te snijden is. Of als jouw partner onredelijk uitvalt, omdat hij eigenlijk heel moe is.
Ook hierin geld hetzelfde principe en neem je dezelfde stappen om in het hier-en-nu te blijven.
- Identificeer je niet met jouw gedachten.
- Neem ze waar en laat ze van je afglijden.
- Concentreer je op jouw anker en het hier-en-nu.
- Dwaal je af. Goed dat je het waarneemt en verleg de focus weer naar jouw anker.
- Wees mild voor jezelf en waardeer de stappen die je neemt.
Met toewijding en tijd kom je steeds een stapje verder. De onrust en onvrijwillige gedachten kennen we wel. Hoe het is als deze naar de achtergrond verdwijnen kun je zelf ervaren. Het zorgt in ieder geval voor meer rust, een gezond mentaal leven en minder kans op stress, burn-out en depressie.
Hulp nodig?
Ik weet zeker dat als je deze stappen zet en je er toe kan wijden je een groot verschil zult gaan merken in jouw leven. Je zult merken dat je meer plezier en energie krijgt. Het is wel een uitdaging, je zult dit niet in één dag leren, maar dat is niet erg. Als je blijft oefenen kom je er vanzelf.
Soms kan het zijn dat het frustreert dat het nog niet lukt of dat je vastloopt in bepaalde situaties en je jouw denken en gedachtes niet uitkrijgt. Het kan dan helpen om er met iemand samen even naar te kijken. Een stapje terug, je gedachtes beschouwen en deze hierna laten gaan voor meer rust.
Gratis verkennend gesprek
Ik kijk graag met je mee in wat er speelt en help je (weer) op weg. Je kunt altijd een gratis gesprek van een uur met mij inplannen om even te sparren.
Gratis e-book
Wil je graag veranderen, maar is dit lastig of spannend? Dan kunnen de inzichten en praktische oefeningen uit mijn gratis e-book je hierbij helpen. Je kunt deze hier downloaden.
Door meditatie oefenen met de focus op het hier-en-nu.
Merk je dat een focus in het nu en minder op jouw gedachten lastig is? Wil je meer oefenen met in het hier-en-nu leven? Dan helpt mijn boek over meditatie en visualisatie hierbij. Ook erg leuk om samen met jouw kinderen te oefenen, dan ga je samen op avontuur! Je kunt het boek hier bestellen.